İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) kapsamında risk değerlendirmesi işyerlerindeki potansiyel tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin olası sonuçlarına karşı önlemlerin alınması ve çalışanların güvenliği ile sağlığının korunması amacıyla yapılan bir süreçtir. Türkiye’de İSG hukuki çerçevesi, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na dayanmaktadır. Bu kanun işverenleri, işyerlerindeki riskleri değerlendirmeye ve önlemler almaya zorunlu kılar.
Risk Nedir? Risk Türleri Nelerdir?
İSG risk tanımı; ön görülebilen ama ne zaman ve nasıl gerçekleşeceği kesin olmayan, belli bir potansiyelde zarar verme olasılığı olan olaydır. Riskin olma olasılığı ve olduktan sonra ne kadar zarar yaratacağı en temel iki özelliğidir. İSG riski işyerindeki tehlikelerin belirlenmesi, analiz edilmesi ve değerlendirilmesi sürecinde ortaya çıkar. Bu süreçte tehlikelerin cinsine ve işyerinin özelliklerine bağlı olarak çeşitli riskler belirlenir.
Fiziksel tehlikeler düşme, darbe, elektrik çarpması gibi unsurlarken kimyasal tehlikeler zararlı kimyasal maddelerin kullanımından kaynaklanan riskleri ifade eder. Ayrıca bazı iş yerlerinde mikroplar, bakteriler, virüsler gibi biyolojik ajanlardan kaynaklanan riskler de söz konusudur. İş yerindeki ergonomik faktörlerden kaynaklanan risklere yanlış pozisyonlarda çalışma, ağır kaldırma gibi durumlar örnek verebilir. Son risk türü olan psikososyal riskler ise stres, işyeri mobbingi, çalışanların psikolojik sağlığını etkileyen faktörlerden kaynaklanan risklerden oluşur.
İSG Risk Değerlendirmesi veya Analizi Adımları Nelerdir?
● Tehlikelerin Belirlenmesi: Bir risk değerlendirmesinin ilk ve en önemli adımı olarak risk tanımlanması hem iş yeri hem iş yeri dışından gelebilecek tüm potansiyel zararları ifade eder. Bu zararlar fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik ve psikososyal gibi farklı kategorilerde ele alınır. Tehlike tanımlanması için iş yerinden çeşitli bilgiler toplanır ve bu bilgiler bir uzman tarafından değerlendirilir.
● Risk Analizi: Belirlenen tehlikelerin olası sonuçları ve bu sonuçların gerçekleşme olasılıkları analiz edilir. Bu analiz, işyerindeki her bir tehlikenin risk düzeyini belirlemek için kullanılır. Bu değerlendirmenin ulusal ve uluslararası bazı standartlar çerçevesinde gerçekleştirilmesi gerekir. Bu değerlendirme, hangi tehlikelerin öncelikli olarak ele alınması gerektiğini belirlemek için kullanılır. Analizi yapılan riskler en yüksek risk seviyesinden en aşağıya doğru sıralanır ve sıra sıra çözüme kavuşturulur.
● Önlemlerin Alınması: Risklerin azaltılması veya ortadan kaldırılması için alınması gereken önlemler belirlenir ve uygulanır. Bu önlemler makinelerin bakımı, personel eğitimi, kişisel koruyucu ekipman kullanımı gibi çeşitli alanlarda olabilir. Eğer riskler tamamen engellenemiyorsa riskler mümkün olduğunca minimum seviyeye indirgenir.
● İzleme ve Denetleme: Alınan önlemlerin etkinliği düzenli olarak izlenir ve denetlenir. İşyerindeki değişikliklere bağlı olarak risk değerlendirmesi güncellenir. Bu denetlemeler ilgili devlet kurumları, OSGB’ler ve iş yerinin kendisi tarafından yapılabilir. İş yerinin genel risk seviyesi ve sınıfına göre denetim sıklığı değişiklik gösterebilir.
● Dokümantasyon: İSG risk değerlendirmesi süreci ve alınan önlemler detaylı bir şekilde belgelenir. Bu hem düzenli denetimler hem de resmi talepler için önemlidir.
Riskler Değerlendirmesi Hangi Sıklıkla Yapılmalı?
Risk değerlendirmesi, İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) yönetimi kapsamında düzenli aralıklarla yapılması gereken bir süreçtir. İSG mevzuatı ve genel İSG uygulama prensiplerine göre risk değerlendirmesinin sıklığı belirli durum ve koşullara bağlı olarak değişebilir. Ancak genel olarak, risk değerlendirmesi aşağıdaki durumlarda düzenli olarak yapılmalıdır:
● Yeni İşyeri Açıldığında: Yeni bir işyeri açıldığında veya mevcut bir işyerinde önemli değişiklikler yapıldığında (örneğin yeni bir üretim hattının eklenmesi, işyeri düzeninin değişmesi), risk değerlendirmesi yapılmalıdır.
● Yeni Bir İş Ekipmanı Alındığında: Yeni bir iş süreci veya iş ekipmanı devreye alındığında bu yeni unsurların işyerindeki risklere etkilerini değerlendirmek için risk değerlendirmesi yapılmalıdır.
● İşyerindeki Tehlikelerde Değişiklik Olduğunda: İşyerindeki tehlikelerde herhangi bir değişiklik meydana geldiğinde (yeni bir kimyasal madde kullanımı, yeni bir makinenin devreye alınması gibi), bu değişikliklere bağlı olarak risk değerlendirmesi güncellenmelidir.
● Belirli Aralıklarla Rutin Olarak: İSG mevzuatı genellikle belirli aralıklarla (iş yerinin tehlike sınıfı ve düzeyine göre değişebilir) rutin risk değerlendirmesi yapılmasını gerektirir. (2,4,6 yıl)
● İş Kazaları veya Yakın Zamanda Ortaya Çıkan Sorunlar Sonrasında: İş kazaları veya sağlık sorunları ortaya çıktığında veya bu tür olaylar olasılığını artıracak bir durum fark edildiğinde acilen bir risk değerlendirmesi yapılmalıdır.
Risk Değerlendirmesinde OSGB Firmalarının Rolü
İş Sağlığı ve Güvenliği Belgesi almış olan İş Sağlığı ve Güvenliği Birimi ya da diğer adıyla İSG Profesyonel Hizmet Sağlayıcıları (OSGB’ler), risk değerlendirmelerinde önemli bir rol oynarlar. İSG Belgesi’ne sahip OSGB firmaları işyerlerindeki potansiyel tehlikeleri belirlemek, riskleri değerlendirmek ve önleyici tedbirleri almak için uzmanlık ve deneyime sahiptirler. Bu profesyoneller, işyerlerindeki güvenlik ve sağlık risklerini analiz ederler ve mevzuata uygun olarak gerekli düzeltici ve önleyici tedbirleri önerirler.
OSGB’ler aynı zamanda işletmelerin yasal gerekliliklere uygunluğunu sağlamak ve iş sağlığı ve güvenliği performansını sürekli iyileştirmek için işverenlere rehberlik ederler. Risk değerlendirmeleri, iş yerlerindeki güvenlik ve sağlık risklerini belirlemenin yanı sıra bu riskleri minimize etmek için alınması gereken adımları da içerir.
OSGB firmaları; çalışanların güvenliğini artırmak, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemek amacıyla işverenlere stratejik ve etkili çözümler sunarlar. Ayrıca OSGB’lerin rolü sadece risk değerlendirmeleri ile sınırlı değildir. İş sağlığı ve güvenliği konusundaki eğitim, danışmanlık, belgelendirme gibi alanlarda da hizmet verirler.
Şirketler İçin İSG Risk Analizinin Faydaları Nelerdir?
Şirketler için risk analizi, birçok fayda sağlar ve stratejik karar alım süreçlerinde önemli bir araç olarak kullanılır. Bu faydalardan ilki, risk nedir sorusundan da anlaşılabileceği gibi şirketin karşılaştığı potansiyel tehlikeleri belirlemekten geçer. İSG risk analizi, çalışanların güvenliğini sağlamak için potansiyel tehlikeleri belirler. Bu sayede iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önüne geçilebilir, çalışanların canları, sağlığı ve güvenliği korunabilir. Ayrıca yapılan risk analizi işletmenin yasal gerekliliklere uygunluğunu değerlendirir. Bu sayede şirket, hukuki sorumluluklara uymak ve potansiyel cezalardan kaçınmak için gerekli önlemleri çok daha erken alabilir.
İSG risk değerlendirmesi, iş sürekliliğini sağlamak için önemlidir; çünkü potansiyel risklerin minimize edilmesi, işin aksamadan devam etmesine katkı sağlar. Çalışanların sağlığını korumak ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamak, uzun vadede maliyet tasarrufu da sağlar. Şirketin İSG standartlarına uygun olduğunu göstermek, müşteriler ve paydaşlar arasında güven ortamı yaratır.
Risk Analizini Kimler Yapabilir?
İş Sağlığı ve Güvenliği risk analizi alanında uzman kişiler veya belirli bir uzmanlık alanına sahip özel ekipler tarafından gerçekleştirilir. İSG risk analizi, genellikle bir İSG birimi veya bir İSG danışmanlık firması tarafından yürütülür. Bu hizmetleri sağlayan en yaygın kuruluşlar OSGB firmalarıdır. OSGB’ler işyerlerine İSG hizmetleri sunan ve uzman personelden oluşan kuruluşlardır. Bu firmalar işyerlerinde risk analizi, iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri, periyodik sağlık muayeneleri gibi çeşitli hizmetleri sağlarlar. OSGB firmaları, İSG alanında uzmanlaşmış personelleri bünyelerinde bulundurarak işverenlere yasal düzenlemelere uyum konusunda destek sağlarlar.
İSG risk analizinde görev alan uzmanlar genellikle endüstri mühendisleri, iş güvenliği uzmanları, işyeri hekimleri ve diğer ilgili meslek gruplarından oluşur. Bu uzmanlar işyerinin özelliklerini değerlendirir, potansiyel tehlikeleri belirler, riskleri analiz eder ve alınması gereken önlemleri belirlerler. OSGB hizmet sağlayıcıları işverenlere İSG mevzuatına uyum konusunda rehberlik ederek işyerlerinde güvenli bir çalışma ortamının oluşturulmasına katkıda bulunurlar.
